ISU perubahan iklim dalam konteks rangka kerja Alam Sekitar, Sosial dan Tadbir Urus (ESG) merupakan pemacu utama bagi korporat Malaysia membuat keputusan hari ini dan perlumbaan untuk mencapai sasaran sifar bersih juga telah diterima pakai oleh kerajaan Malaysia.
Penjanaan tenaga adalah salah satu faktor terbesar yang menyumbang kepada perubahan iklim kerana 60 peratus daripada jumlah pelepasan gas rumah hijau (GHG) global datang daripada pelbagai platform penjanaan tenaga.
Memandangkan perkara ini, dunia sedang beralih daripada penjanaan tenaga berasaskan bahan api fosil kepada penyelesaian tenaga boleh diperbaharui (RE). Menurut data yang disediakan oleh IRENA, kapasiti penjanaan RE global telah mencapai 3,372 GW menjelang akhir 2022, peningkatan sebanyak 295 GW atau 9.6 peratus tahun ke tahun.
Peta jalan RE yang ditakrifkan dengan baik?
Peta Jalan Tenaga Boleh Diperbaharui Malaysia (MyRER) yang dilancarkan pada 2021 telah memetakan aspirasi RE Malaysia, menyasarkan untuk mencapai bahagian RE sebanyak 31 peratus atau 12.9 gigawatt (GW) pada 2025, dan 40 peratus atau 18.0 GW pada 2035 dan sehingga 70 peratus menjelang 2050.
Pada penghujung 2022, Malaysia telah mencapai 25 peratus bahagian RE dari segi jumlah kapasiti penjanaan dan sedang dalam perjalanan untuk mencapai sasaran yang ditetapkan untuk 2025, 2035, dan mungkin menjelang 2050 juga, apabila dunia bersedia untuk sifar bersih.
Perjalanan Malaysia ke arah menerima RE terutamanya tertumpu ke arah memudahkan pertumbuhan kuasa Solar Skala Besar (LSS). Pertimbangan lain termasuk hidro, biotenaga dan penjanaan tenaga geoterma.
Walaupun dorongan ke arah penjanaan tenaga yang lebih 'hijau' adalah satu langkah ke arah yang betul, persoalan yang harus kita tanyakan ialah sama ada stabil semasa platform penjanaan RE yang sedang dipertimbangkan dan diberi insentif benar-benar 'hijau' dan 'bersih' serta cekap?
RE lawan Tenaga Lestari (SE)
Tenaga Boleh Diperbaharui dan Tenaga Mampan sering digunakan secara bergantian sehingga kebanyakan orang percaya bahawa semua RE adalah mampan. Walau bagaimanapun, terdapat perbezaan yang ketara antara kedua-duanya.
Tenaga boleh diperbaharui ialah tenaga yang dicipta dan diisi semula secara semula jadi. Ini termasuk tenaga yang diperoleh daripada matahari (solar), air (hidro) atau tumbuhan (biojisim). Ini adalah bertentangan dengan tenaga tidak boleh diperbaharui seperti arang batu, petroleum dan gas asli, yang diperoleh daripada bahan api fosil yang tidak boleh dijana semula.
Namun begitu, tenaga boleh diperbaharui tidak mengambil kira keseluruhan proses atau sistem yang terlibat dalam penjanaan tenaga; sama ada proses itu (dari awal hingga sekerap) memberi kesan kepada alam sekitar dan masyarakat.
Tenaga lestari pula ialah tenaga yang dihasilkan daripada sumber yang boleh diperbaharui (iaitu angin, air, matahari dan haba) melalui proses pengeluaran yang mempunyai kesan minimum terhadap alam sekitar semula jadi.
Proses pengeluaran tenaga perlu mengambil kira perspektif yang menyeluruh, sama ada dari segi cara ia beroperasi, bahan yang digunakan untuk mencipta platform, hasil sampingan operasinya atau kesan platform yang pernah dilucutkan tauliahnya.
Mari kita lihat tenaga suria sebagai contoh. Tenaga suria nampaknya menjadi pilihan semula jadi apabila seseorang bercakap tentang RE kerana kuasa matahari boleh diisi semula dan tidak menyeluruh, sekurang-kurangnya untuk beberapa bilion tahun akan datang.
Kuasa suria juga telah mendapat kedudukan yang kukuh kerana kos pengeluaran telah menjunam, menjadikannya lebih mampu dimiliki oleh pasaran besar-besaran untuk ‘solar-up’.
Walaupun penjanaan tenaga daripada tenaga suria mempunyai banyak kelebihan berbanding bahan api fosil tradisional, terdapat beberapa kelemahan.
Silikon adalah salah satu bahan yang biasa digunakan untuk menghasilkan panel solar. Apabila silikon dibentuk untuk membentuk panel solar, ia menghasilkan apa yang dikenali sebagai produk sampingan sanga toksik, yang memerlukan proses pelepasan yang teliti kerana sifatnya yang berbahaya.
LSS juga merosakkan alam sekitar kerana ia memerlukan jisim tanah yang besar dan boleh menyebabkan kemusnahan tanah atau dalam beberapa kes penebangan hutan, yang juga memberi kesan kepada hidupan liar.
Walaupun semua penyelesaian RE mungkin mempunyai kebaikan dan keburukan mereka, adakah penjanaan tenaga mampan mungkin atau konsep ini adalah rekaan fiksyen sains?
Perjalanan menuju kemampanan
Ya, tenaga lestari adalah mungkin. Walau bagaimanapun, teknologi yang tersedia hari ini tidak menyediakan penyelesaian tenaga yang benar-benar mampan, hijau dan bersih dan mungkin masih jauh sebelum teknologi tersebut tersedia untuk digunakan.
Oleh itu, dalam perjalanan ke arah menerima tenaga lestari, kita harus melihat teknologi yang memaksimumkan kecekapan sambil meminimumkan kesan terhadap alam sekitar dalam perspektif holistik. Pengenalan teknologi canggih seperti Penjanaan Tenaga Gabungan (Penjanaan bersama) dan Pemulihan Haba Sisa (WHR) mungkin membuka tahap kecekapan baharu dalam penjanaan tenaga.
Penjanaan bersama ialah penggunaan enjin haba untuk menjana elektrik dan haba pada masa yang sama. Kebiasaannya, haba yang merupakan hasil sampingan penjanaan elektrik selalunya terbuang atau tidak digunakan.
Loji penjanaan bersama memulihkan tenaga haba yang terbuang daripada penjanaan elektrik untuk pemanasan, yang dikenali sebagai gabungan haba dan pemanasan daerah kuasa. Teknologi ini juga membenarkan produk sampingan haba digunakan dalam peti sejuk penyerapan untuk penyejukan.
Teknologi ini memberi manfaat kepada pengguna dan masyarakat dari segi peningkatan kecekapan tenaga, kerana ia 40 peratus lebih cekap daripada penjanaan haba dan kuasa yang berasingan, pelepasan yang lebih rendah dan kos tenaga yang berkurangan. Sistem penjanaan bersama juga boleh dijalankan pada mana-mana bahan api boleh diperbaharui.
Loji penjanaan bersama mampu menjana tenaga daripada 1000 kW dan ke atas untuk mencapai skala ekonomi, dan ia cukup fleksibel untuk membekalkan haba dan elektrik kepada semua jenis pengguna termasuk kilang dan kemudahan pembuatan di Malaysia.
Hari ini, sistem penjanaan bersama telah berjaya digunakan di Eropah dan Asia dan semakin popular di seluruh dunia.
Sistem WHR sebaliknya, menangkap haba yang dihasilkan dan dikeluarkan oleh kilang-kilang perindustrian (jika tidak terbuang), disuap ke dalam sistem minyak yang dipanaskan terma untuk menghasilkan wap, yang seterusnya mengaktifkan penjana turbin yang menghasilkan elektrik.
Elektrik tambahan yang dijana daripada sistem tertutup ini kemudiannya boleh disalurkan semula kepada penggunaan kilang. Ini mengurangkan penggunaan elektrik yang dihasilkan secara konvensional melalui bahan api fosil.
Memandangkan sistem menangkap haba, yang sebaliknya akan dilepaskan ke atmosfera, dan menukarnya kepada elektrik dalam sistem yang rapat, proses ini sendiri semakin menghampiri kemampanan dalam penjanaan tenaga.
Apabila teknologi semakin maju, platform tenaga yang lebih mampan mungkin menjadi berdaya maju untuk dipertimbangkan apabila kos untuk membina menurun, kecekapan bertambah baik dan kesan keseluruhan terhadap alam sekitar dikurangkan.
Malaysia harus tumpu tenaga mampan
Walaupun adalah tepat untuk memberi tumpuan kepada RE untuk memastikan kita boleh mencapai sasaran sifar bersih menjelang 2050, kita mesti mengambil kira perjalanan yang kita ambil untuk memastikan cara yang kita lakukan bukan sahaja mesra alam tetapi mampan pada masa yang sama.
Tenaga lestari adalah mengenai membawa RE ke peringkat seterusnya dari segi kecekapan tenaga, konservatisme alam sekitar dan kesan positif jangka panjang kepada masyarakat.
Penggubal dasar juga harus melihat untuk menggalakkan pemain industri untuk meneroka penyelesaian tenaga yang mampan dari perspektif holistik dan jangka panjang dan bukan hanya projek lampu hijau untuk mencapai sasaran RE.
* Pankaj Kumar adalah Pengarah Urusan, Datametrics Research and Information Centre (DARE)