KERAJAAN memberikan jaminan untuk membentangkan rang undang-undang bagi mewujudkan perkhidmatan Parlimen bebas tahun ini.
Bagi mereka yang mengharapkan perubahan dan pembaharuan dalam sistem Parlimen, perkara utama yang harus diberikan perhatian ialah menghapuskan kuasa eksekutif yang mempengaruhi hal ehwal pentadbiran dan aktiviti kewangan Parlimen, sekali gus meletakkannya di bawah kawalan ahli Parlimen dan pegawai kanannya.
Usaha dan hasrat itu mampu membawa perubahan di dalam memperkukuhkan sistem Parlimen ke arah yang lebih bebas dan adil untuk semua.
Mengapakah Parlimen perlu berfungsi secara bebas? Untuk Parlimen berfungsi dengan berkesan, ia mesti memiliki fungsi autonomi iaitu kuasa, sumber dan kecekapan untuk melaksanakan tugasnya dan dilindungi daripada gangguan oleh rangka kerja undang-undang.
Fungsi autonomi Parlimen tidak boleh memainkan peranannya secara berkesan akibat mekanisme pembiayaannya dikawal oleh kerajaan.
Walaupun penambahbaikan prosedur selama bertahun-tahun mampu meningkatkan keupayaan peranan ahli Parlimen dan Senator Parlimen Malaysia namun ia tidak mempunyai fungsi autonomi, terutama membabitkan kewangan dan pentadbiran.
Kekurangan kebebasan berfungsi antara Parlimen Malaysia dan kerajaan hari ini terletak di sebalik banyak krisis politik yang lalu. Sebelum 1992, di bawah Akta Perkhidmatan Parlimen 1963 (PSA 1963), pentadbiran Parlimen berada di luar pengaruh kerajaan secara langsung.
Pada 1992, di bawah pentadbiran Tun Dr Mahathir Mohamad, hal ehwal Parlimen diletakkan di bawah Jabatan Perdana Menteri dan PSA 1963 dimansuhkan bersama beberapa peruntukan perlembagaan yang berkaitan.
Kehilangan autonomi pentadbiran, digabungkan dengan kelemahan prosedur yang lain, menjadikan penguasaan kerajaan terhadap Parlimen kadangkala menjejaskan kepentingan awam.
Apakah matlamat utama perkhidmatan Parlimen bebas? Matlamat mewujudkan perkhidmatan Parlimen bebas mempunyai dua bahagian iaitu membebaskan hal ehwal pentadbiran dan kewangan Parlimen daripada campur tangan eksekutif.
Kedua, menyerahkan kawalan Parlimen kepada entiti baharu yang akan dikehendaki undang-undang untuk melaksanakan kawalan itu secara bertanggungjawab, bebas, saksama dan bertanggungjawab.
Untuk melindungi autonomi Parlimen daripada penyalahgunaan, rangka kerja undang-undang juga harus memastikan bahawa Parlimen mesti beroperasi dengan cara yang tidak berat sebelah, bertanggungjawab dan telus. Justeru rang undang-undang kerajaan harus merangkumi bidang-bidang ini:
AUTONOMI INSTITUSI
Autonomi institusi Parlimen dalam perlembagaan negara dilaksanakan menerusi perundangan. Rang undang-undang kerajaan harus memastikan bahawa peruntukan perlembagaan yang dihapuskan pada 1992, dikembalikan dalam bentuk lebih baik.
Keupayaan Parlimen mengurus secara langsung hal ehwal pentadbirannya mesti dimaktubkan dalam perlembagaan, termasuk dalam melantik dan menentukan syarat perkhidmatan kakitangan Parlimen dan dalam menubuhkan badan pengurusan bebas (bukan kerajaan) (IMB) untuk tujuan ini.
AUTONOMI PENTADBIRAN
Di kebanyakan negara Komanwel, satu atau lebih IMB ditubuhkan di bawah undang-undang untuk menjalankan perkhidmatan Parlimen dan menguruskan operasi.
IMB menentukan standard perkhidmatan, menjamin belanjawan dan menyediakan kepimpinan. Ia akan menjalankan, mewakilkan atau menyelia pelantikan dan syarat perkhidmatan kakitangan Parlimen.
Memandangkan IMB memainkan peranan kritikal, rang undang-undang kerajaan mesti memperkasakannya untuk bertindak secara kolektif demi kepentingan terbaik Parlimen dan bukannya mengikut garis partisan.
Dari segi siapa yang duduk dalam IMB, pemain utama seperti Yang Dipertua Dewan Rakyat dan Yang Dipertua Dewan Negara harus disertakan, begitu juga bilangan Senator dan ahli Parlimen tetap yang mencerminkan keseimbangan parti dan demografi kepelbagaian dalam Dewan.
Memandangkan peranan dan tanggungjawab operasi mereka, Ketua Pentadbir Parlimen, Kerani (Setiausaha) Dewan Rakyat dan Kerani (Setiausaha) Dewan Negara harus dimasukkan dalam IMB, tetapi sebagai ahli bukan mengundi.
Untuk memastikan IMB berfungsi secara bebas, saksama dan demi kepentingan Parlimen secara keseluruhan, perlu ada pengawasan terhadap aktiviti IMB dan struktur pelaporan antara IMB dan dua Dewan Parlimen.
Mengambil iktibar daripada Parlimen lain, ini boleh dicapai dengan menubuhkan satu jawatankuasa bersama tetap kedua-dua Dewan Parlimen untuk bertindak sebagai perantara bagi memantau, menyemak dan menasihati IMB. Jawatankuasa bersama Parlimen pula akan dikehendaki melaporkan semula kepada dua Dewan.
AUTONOMI KEWANGAN
Autonomi kewangan Parlimen adalah penting kepada kemerdekaannya. Pengaruh eksekutif yang tidak wajar ke atas perbelanjaan Parlimen boleh menjejaskan kebebasan ahli Parlimen untuk menjalankan peranan mereka.
Terdapat model pembiayaan Parlimen yang berbeza di seluruh dunia. Sebuah Parlimen boleh mengawal belanjawannya secara bebas atau berkongsi penentuannya dengan eksekutif.
Parlimen Malaysia sepatutnya mempunyai kebebasan untuk menentukan bajetnya. Rang undang-undang kerajaan harus memberi kuasa dan memerlukan IMB untuk bekerjasama dengan jawatankuasa Parlimen bersama untuk menetapkan keutamaan strategik bagi perkhidmatan dan keperluan sumber.
Pegawai kanan tertentu seperti Ketua Pentadbir perlu diberi kuasa sebagai Pegawai Pengawal (Pegawai Perakaunan) di bawah peraturan perbendaharaan untuk menguruskan penggunaan sumber dan bertanggungjawab terhadap pematuhan kepada keutamaan, had belanjawan dan kawalan kewangan.
Sebagai langkah kebertanggungjawaban dan ketelusan, rang undang-undang kerajaan harus memberikan kuasa kepada jawatankuasa bersama Parlimen untuk menjalankan semakan belanjawan dan kewangan ke atas akaun dan perbelanjaan Parlimen dan memerlukan jawatankuasa itu melaporkan semula kepada dua Dewan Parlimen.
KAKITANGAN PARLIMEN
Kakitangan Parlimen adalah penting untuk kerja yang dilakukan oleh ahli Parlimen.
Mereka berkhidmat sebagai institusi yang secara langsung membentuk undang-undang negara, dasar awam dan pengagihan sumber awam.
Profesionalisme, kesaksamaan, integriti dan kecekapan mereka adalah penting.
Standard kelayakan yang tinggi mesti digunakan untuk pelbagai peranan dalam perkhidmatan parlimen, dengan sumber tahunan diketepikan untuk latihan sambil kerja berterusan dan peningkatan kemahiran.
Rang undang-undang kerajaan mesti memasukkan kod etika bertulis dengan mekanisme penguatkuasaan yang ketat.
Gaji, pakej imbuhan dan laluan mereka untuk kemajuan kerjaya mestilah sepadan dengan kepentingan jawatan dan berat tanggungjawab.
Sama pentingnya, undang-undang mesti melindungi mereka daripada campur tangan atau pengaruh pihak ketiga dalam melaksanakan tugas.
Khususnya, undang-undang mesti memastikan bahawa IMB tidak dapat memaksa atau memilih kakitangan daripada bertindak secara saksama dan objektif dan melindungi mereka daripada pemecatan sewenang-wenangnya.
Undang-undang juga mesti mempunyai perlindungan biasa terhadap berat sebelah, konflik dan kronisme.
KERANI
Kerani setiap Dewan ialah pegawai Parlimen paling kanan. Mereka adalah ketua penasihat kepada Speaker atau Presiden dan mengetuai pengurusan perniagaan setiap Dewan.
Proses pelantikan kerani mesti telus, berasaskan merit dan disahkan oleh Dewan Parlimen berkaitan. Speaker dan Presiden Parlimen adalah lantikan politik; mereka mungkin datang dan pergi apabila kerajaan berubah.
Jawatan dan istilah kerani bertujuan untuk dijamin oleh perlembagaan. Justeru, kerani yang menduduki jawatan sejurus selepas undang-undang perkhidmatan Parlimen baharu diluluskan berkemungkinan mengekalkan jawatan itu bukan sahaja sehingga pilihan raya akan datang, tetapi melalui kerajaan berturut-turut. Oleh itu, integriti mereka mesti tidak boleh dipertikaikan dan kecekapan mereka diterima dengan baik.
LANGKAH SETERUSNYA
Perundingan penelitian yang lebih luas. Selaras dengan pendekatan inklusif Menteri (Undang-Undang dan Reformasi Institusi), Datuk Seri Azalina Othman Said telah menjalankan perundingan dengan pihak berkepentingan mengenai rangka kerja dasar bagi rang undang-undang kerajaan. Kakitangan Parlimen juga telah disaring dirujuk pada pelbagai peringkat proses.
Jika pentadbiran Datuk Seri Anwar Ibrahim mampu menolak rang undang-undang yang baik melepasi garisan penamat, ia diibaratkan sebagai satu pencapaian yang pernah dijanjikan oleh kerajaan terdahulu tetapi gagal ditunaikan.
Bagaimanapun, sehingga kandungan rang undang-undang itu didedahkan, masih tidak pasti sama ada akan membuka jalan kepada Parlimen Malaysia yang lebih bebas, inklusif dan berkesan atau jika ia boleh membawa akibat yang tidak diingini iaitu peralihan kuasa ke atas operasi Parlimen daripada satu kumpulan elit kepada yang lain.
Sehubungan itu, diharap perkara ini dibincang dengan semua pihak sebelum dibahas di Dewan Rakyat dan Ahli Parlimen dibenarkan untuk buat kajian menyeluruh sebelum ia diundi.
* Maha Balakrishnan ialah pakar Parlimen dan advokasi dasar serta merupakan ahli Kumpulan Rentas Parti Parlimen Malaysia (KRPPM) Integriti, Governan dan Anti Rasuah.
Ikuti Channel rasmi Sinar Harian di WhatsApp supaya anda tidak terlepas berita-berita terkini daripada kami. Jom! Klik di sini!