Belasungkawa buat Raja Teromba

SUDAH lama tidak menemui Raja Teromba. Hajat bersua di kampungnya, Ulu Gachong, Kuala Pilah pada Hari Raya Aidilfitri tahun lalu, tidak kesampaian. Dia tiada di rumah. Setelah pulang ke Perak barulah dia menghubungi dengan nombor konteks baharu. Benar, telah dua tahun tidak bertanya khabar sesudah Wacana Kias dan Kilas Seni pada Oktober, 2022 di Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI). Tanggal 4 April lalu, terkejut menerima perkhabaran, Raja Teromba telah pergi ke alam barzakh, suatu alam pemisah di antara alam dunia dengan alam akhirat. Demikian putaran kehidupan yang pasti dilalui bahawa dunia hanya tempat persinggahan seraya menunggu alam lain. Raja Teromba ialah Profesor Madya Datuk Dr Mohd Rosli Saludin berusia 62 tahun, anak jati Kampong Dioh Kecil, Kuala Pilah, Negeri Sembilan dan ternobat selaku Tokoh Warisan Kebangsaan (2018) oleh Jabatan Warisan Negara bagi kategori orang hidup, satu-satunya personaliti di negara kita yang menguasai ilmu teromba Melayu. Teromba ialah susunan undang-undang adat yang disampaikan dalam bentuk puisi dan adat di sini ialah adat Minangkabau sama ada Adat Temenggung dan Adat Perpatih yang digunakan di alam Minangkabau. Di negara kita, Adat Perpatih diamalkan di Negeri Sembilan khususnya di daerah Rembau, Kuala Pilah, Tampin, Jelebu dan Seremban serta sebahagian negeri Melaka seperti Naning dan Alor Gajah. Negeri lain mengamalkan Adat Temenggung tetapi bukanlah Adat Temenggung yang difahamkan sebagai Adat Minangkabau. Adat Temenggung di Malaysia dikenali sebagai Adat Melayu atau Adat Kampung yang seluruhnya disesuaikan dengan aturan hukum syarak mengikut Mazhab Shafie. Menurut Mohd Taib Osman, teromba ialah pengucapan adat yang menerangkan perbilangan Adat Perpatih manakala Harun Mat Piah menyatakan teromba adalah puisi bebas yang mengandungi konotasi adat yang digunakan sebagai panduan dan amalan terutama Adat Perpatih dan Adat Temenggung. Ali Ahmad mentafsirkan teromba sejenis puisi bebas berbeza pendapat dengan Wilkinson (1901:1630) menyebut teromba yang asal ialah salasilah keturunan seseorang, suatu masyarakat, bangsa atau sistem. Kata Wilkinson, teromba juga dikenali dengan istilah lain iaitu ‘tersasul’ dan ‘tambo’. Namun begitu, Raja Teromba tidak bersengketa tentang maknawi teromba, tersasul atau tambo, sebaliknya memberikan contoh teromba yang dikarang sendiri (Rosli, 2000:48) seperti: Tau nang kecil, Tau nang besar pada nang tua, Tau nang tua pada nang dulu-dulu, Tau nang dulu-dulu pada nenek moyang. Nyata sekali puisi bebas ciptaan Mohd Rosli ini telah membuang perkataan ‘nan’ yang lazim digunakan dalam alam Minangkabau bermaksud ‘yang’ iaitu kata penyambung sebaliknya menambah ‘g’ menjadi ‘nang’, suatu pembaharuan bagi membebaskan teromba daripada pengaruh Minangkabau. Mohd Rosli tidak hanya hafal variasi diksi teromba malah penyelidikan dan tesis PhD nya per seperihal teromba baik yang ditutur dan diamalkan di Sumatera Barat, Indonesia mahupun di Negeri Sembilan. Buku karya Mohd Rosli tentang teromba amat banyak; antaranya Mencari Pengertian Teromba (2007), Nilai-nilai Islam dalam Teromba (2007), Anjung Teromba (2007), Teromba Sebagai Alat Komunikasi dalam Kepimpinan Adat Perpatih (2009) dan Teromba dalam Puisi Melayu Tradisional (2009). Penulis diperkenalkan dengan Mohd Rosli (masih belum bergelar Raja Teromba) ketika Persatuan Karyawan Perak (Karyawan Pk) mengadakan majlis Gebang Sastera pada tahun 1999 di Lata Bongsu, Sungkai, Perak oleh Allahyarham Dr Talib Samat. Beliau ketika itu baru sahaja berkhidmat sebagai pensyarah di UPSI. Beberapa tahun selepas itu, kami bertemu kali kedua di Bengkel Penyelidikan Tesis di Universiti Malaya (2001). Diberitahu, beliau sedang membuat kajian mengenai teromba untuk tesis PhD nya. Selepas detik itu, kami acap kali bersua, berbual dan berbincang dan topik paling menarik ialah peranan orang-orang Rao (Rawa) zaman silam dalam pelaksanaan sistem Adat Perpatih di Seri Menanti, Negeri Sembilan yang menurut Mohd Rosli amat sensitif sekali seandainya dibongkar. Kemudian Rosli meninggalkan UPSI untuk menjadi Felo Penyelidik Kanan di Institut Alam dan Tamadun Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia namun sebelum itu di UPSI beliau pernah diangkat sebagai Ketua Jabatan Bahasa dan Kesusasteraan Melayu selama lapan tahun, kemudian dilantik sebagai Timbalan Dekan Pengajian Siswazah, Fakulti Bahasa dan Komunikasi serta Pengarah Institut Peradaban Melayu. Mohd Rosli merupakan tokoh Adat Negeri Sembilan yang sangat aktif mencungkil serta mengembangkan adat dan seni budaya negeri tersebut untuk pengetahuan masyarakat. Beliau memberi kuliah percuma saban minggu di bengkel Adat Perpatih di halaman rumahnya di samping sebagai penasihat bagi Persatuan Sejarah Jempol dan juga Pengerusi Telapak Warisan Ulu Gachong, Kuala Pilah. Pernah juga dilantik sebagai Seniman Tamu Jabatan Kebudayaan dan Kesenian Negeri Sembilan (2020-2022). Malah beliau terbabit menjayakan dokumentari Adat Perpatih di TV1 dan TV3, serta aktif di pentas dalam deklamasi sajak dan puisi Melayu tradisional terutama teromba. Teringat suasana di Auditorium Jabatan Kebudayaan dan Kesenian (JKKN) Perak di Ipoh riuh rendah dengan hilai ketawa apabila beliau mendeklamasikan puisi-puisi Rao dengan telor Negeri Sembilan yang janggal bunyinya, yang hilang idramnya. Namun Malam Puisi Rao sempena Festival Adat Budaya Rao pada 28 Disember 2013 lalu anjuran JKKN, Persatuan Jalinan Rao Malaysia (JARO) dan Karyawan Pk menjadi segar mekar melihat telatah beliau dengan deklamasi ala teromba yang menghiburkan. Amat sesuai dan tepat sekali beliau dilantik Tokoh Warisan Kebangsaan yang tiada tolok bandingnya. Jika Pawang Ana tersohor dengan mengingat plot cerita hikayat Awang Sulung Merah Muda, Anggun Cik Tunggal, Malim Deman, Malim Dewa dan hikayat Raja Muda, Rosli pula mengetengahkan kembali perbilangan atau pantun kuno antaranya yang ‘melekat’ di ingatan berbunyi begini; Nak tahu panjangnya sungai, tanya seluang, Nak tahu luasnya padang, tanya belalang, Nak tahu banyaknya ikan, tanya memerang. Tidak tahu bait-bait puisi di atas dapat diklasifikasikan dalam genre mana, sama ada teromba, perbilangan, pantun ataupun mentera tetapi yang penting Raja Teromba ini telah mencungkil dan memperkenalkan puisi intektualisme itu kepada generasi kini supaya ia tidak lenyap ditelan zaman. Nak pilih tempat mandi, Pertama teluk kedua pantai; Nak pilih pemimpin negeri, Pertama elok kedua pandai. Ini pantun nasihat yang sudah ditinggalkan zaman tetapi beliau acap kali membacanya semula di pentas-pentas undangan. Baginya mentularkan pantun-pantun itu semahu-mahunya supaya masyarakat sedar bahawa kualiti seni dan budaya masyarakat Melayu kian terhakis dan hampir pupus ditelan pembangunan. Sesungguhnya sukar mencari ganti sehebat Mohd Rosli, Raja Teromba dan Tokoh Warisan kita namun segala-galanya adalah suratan dan kerja ALLAH, kepada-Nya kita berserah dan tawaduk. Beliau telah pergi. Pergi yang tidak akan kembali. Dari ALLAH kita datang, kepada-Nya kita dikembalikan. * M Zaki Arif ialah nama pena Dr Zabidin Haji Ismail. Beliau ialah penulis, penyunting, penerbit dan Presiden Persatuan Karyawan Perak (Karyawan Pk) Nak berita-berita terkini dengan lebih pantas? Jom sertai saluran WhatsApp Sinar Harian: https://whatsapp.com/channel/0029Va4iEylEgGfDYSCqPJ28