Psikologi hijrah daripada kebangkitan Islam

KEMERDEKAAN daripada penjajahan dan pengaruh sekularisme mungkin menjadikan aktiviti dakwah umat Islam seolah-olah terpaksa bermula semula dari peringkat ‘bayi’. Walaupun akidah umat Islam tetap teguh, banyak aspek syariah Islam yang tidak dapat dilaksanakan. Ramai ulama, pendakwah dan kumpulan Islam yang berjuang untuk mengembalikan syariah ke tahap sepatutnya, pada era moden. Setelah era kebangkitan Islam era 70-an menyaksikan efek positif kepada rakyat Malaysia dari segi konsep dan dalam beberapa aspek operasi ibadah, cara gaya dakwah di Malaysia masih belum melepasi tahap ‘remaja’ serta memerlukan perubahan psikologi umat Islam ke arah kematangan. Berikut dipaparkan 10 perubahan psikologi yang diperlukan oleh umat Islam berdasarkan karya Almarhum Al-‘Allamah Al-Sheikh Dr Yusuf al-Qaradawi Kebangkitan Islam: Antara al-Murahaqah (Keremajaan) dan Al-Rushd (Kematangan), berserta cadangan-cadangan praktikal daripada ilmu psikologi moden. 1. Daripada bentuk dan zahir, kepada hakikat dan asas. Kita perlu melatih umat Islam untuk mampu membezakan antara konsep dan operasi, antara manhaj (metodologi) dan pendapat, antara serta syariah dan syiar, bukan sahaja dalam ilmu warisan Islam (turath), tetapi juga ilmu sains dan sains sosial. 2. Daripada bercakap dan berdebat kepada memberi dan beramal. Kita perlu memperbanyakkan program-program dakwah bukan Muslim, islah masyarakat Islam, kebajikan golongan yang memerlukan yang biasa disantuni seperti anak yatim dan orang miskin dan yang jarang disantuni seperti golongan mengalami kecacatan fizikal, penyakit kronik, penyakit mental, masalah pembelajaran, masalah neuro-perkembangan, haiwan, dan alam sekitar. Ini boleh dilakukan dengan menubuhkan institusi-institusi khas, pengenalan modul-modul, dan pelaksanaan intervensi yang berasaskan dalil dan bukti saintifik. 3. Daripada beremosi dan berperasaan, kepada berakal dan berilmu. Kita perlu melatih pemikiran dan tingkah laku saintifik dengan memperbanyakkan pendidikan formal dan tidak formal tentang kepentingan kaedah kuantitatif dan kualitatif, aplikasi ilmu usulfiqh, ulumal-Qur’an dan ulumal-hadith pada zaman moden. 4. Daripada furu’ dan cabang, kepada usul dan pokok. Kita perlu melatih pemikiran multi-peringkat iaitu secara analitik dan holistik serta kemampuan melihat sesuatu isu secara mikro dan makro. 5. Daripada menyusahkan dan menakutkan, kepada memudahkan dan menggembirakan. Kita perlu melatih aplikasi peneguhan dan membezakan antara impak ganjaran dan hukuman dalam melakukan kerja-kerja dakwah, tarbiah dan kebajikan. 6. Daripada jumud dan taklid, kepada ijtihad dan tajdid. Kita perlu dilatih untuk mengurangkan kecenderungan bias dan ralat (error) ketika memberi pandangan, menyatakan sokongan dan menyampaikan kritikan seperti confirmation bias, Dunning-Kruger effect, sunk cost fallacy, optimism bias, anchoring bias, self-serving bias dan lain-lain. 7. Daripada taasub dan tertutup, kepada toleransi dan terbuka. Kita perlu dilatih untuk memecahkan halangan-halangan psikologi yang menghalang persaudaraan, keharmonian dan perpaduan seperti stereotaip, prejudis, diskriminasi, rasisme, radikalisme, ekstremisme dan lain-lain. 8. Daripada melampau dan zalim, kepada sederhana dan adil. Kita perlu dilatih dengan teknik rekonstruksi kognitif dalam membina persepsi terhadap seseorang, satu-satu kumpulan atau peristiwa. 9. Daripada keras dan ganas, kepada lembut dan rahmat. Kita perlu dilatih dengan skil seperti pengurusan kemarahan, relaksasi, skil berorientasikan pelanggan dan skil berorientasikan dakwah hikmah, nasihat yang baik serta hujahan yang terbaik. 10. Daripada berselisih dan berpecah, kepada berpadu dan bersatu. Kita perlu dilatih untuk mampu membezakan antara yang qat’i dan zanni, fakta dan teori, serta ijma’ dan khilaf. Mendidik keupayaan membezakan antara pasti (qat’i) dan spekulatif (zanni), fakta dan teori, yang disepakati (ijma’) dan yang diperselisihkan (khilaf). Moga tahun baharu1446 Hijrah ini mampu mendewasakan kita dalam bab dakwah dan mempromosi Islam sebagai satu cara hidup disukai semua pihak yang mahukan kebaikan. *Dr Alizi Alias merupakan Konsultan Psikologi Organisasi Ahli Majlis Persatuan Psikologi Malaysia (PSIMA) Pengerusi Psikospiritual IKRAM (P.S.I)