E-waste jadi lombong duit era moden

JIKA dahulu, pelombong akan menggunakan kaedah konvensional seperti mendulang dan melampai, satu proses yang memerlukan keringat tinggi untuk mengeluarkan logam berharga seperti emas, perak dan tembaga dari perut bumi. Namun aktiviti itu tidak lagi menjadi pilihan, atas faktor kekurangan sumber alam atau dikawal oleh pihak berkuasa tertentu dalam memastikan kelestarian alam sekitar. Namun hari ini, aktiviti perlombongan telah bertukar wajah di mana logam berharga itu tidak lagi diperoleh dari perut bumi sebaliknya daripada sampah elektrik dan elektronik (e-waste). E-waste merupakan bahan buangan terjadual dengan kod SW110 di bawah Jadual Pertama, Peraturan-Peraturan Kualiti Alam Sekeliling (Buangan Terjadual) 2005, Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974 yang dikuatkuasakan Jabatan Alam Sekitar (JAS). Penjanaan e-waste yang terdiri daripada barangan rosak, usang, tidak berfungsi, lama atau sudah tamat tempoh jangka hayat itu terbahagi kepada dua jenis punca iaitu daripada sektor industri dan menerusi penghasilan isi rumah. Jika dahulu, e-waste ini dipandang sebagai sampah yang perlu dilupuskan tetapi pada hari ini, e-waste dapat memberikan keuntungan kepada pengguna sehingga digelar perlombongan hasil bumi pada era moden. Pun begitu, kesedaran pengguna tentang e-waste yang menjadi lombong duit era moden masih rendah. Ini kerana dalam perkakas elektrik mahupun elektronik, terdapat pelbagai bahan berharga seperti emas, perak, tembaga, paladium dan platinum yang khususnya terdapat dalam enam item e-waste iaitu telefon bimbit, komputer, peti ais, pendingin hawa, televisyen serta mesin basuh. Sebagai contoh, JAS mendedahkan 1 juta telefon bimbit boleh menghasilkan 15 kilogram (kg) paladium, 34kg emas, 350kg perak dan 16,000kg tembaga. Manakala satu tan e-waste daripada papan litar bercetak (PCB) telefon bimbit dapat mengekstrak sekitar 340 gram (g) emas, 3.5kg perak,140g paladium dan 130kg tembaga. Biarpun proses mengekstrak bahan logam berharga itu perlu melalui proses yang rumit, di mana bukan sembarangan individu dapat melakukannya melainkan syarikat berdaftar dengan JAS, pengguna boleh memperoleh wang melalui jualan semula barangan elektronik yang tidak boleh digunakan. Biarpun jumlahnya sedikit tetapi apabila dikumpulkan ia mampu menjana keuntungan yang besar. Bayar RM20,000 untuk katrij Seorang pengusaha dan pengumpul barangan e-waste, Low Chun Leong, 42, misalnya berkata, tidak dinafikan masih ramai pengguna kurang cakna bahawa peralatan elektronik yang tidak boleh lagi digunakan boleh dijual semula dan mendatangkan keuntungan. Sebagai contoh katanya, dia pernah membayar sebanyak RM20,000 kepada seorang pelanggan yang menjual semula 2,000 unit katrij atau bekas dakwat pencetak. Katanya, katrij kosong tersebut dibeli pada harga bermula RM5 hingga RM10 per unit, bergantung kepada jenis dan jenama. “Boleh dikatakan orang ramai tak tahu aktiviti mengumpul ini boleh jana pendapatan sampingan kerana e-waste terhasil daripada isi rumah. “Ada pelanggan jual beberapa butir katrij sahaja, namun boleh dapat RM100. Ada juga yang sanggup kumpul sehingga tiga tahun sebelum jual kepada saya. “Oleh itu, kami selaku pengumpul akan membeli kesemua katrij ini dan eksport ke kilang di China untuk mereka kitar semula menjadi produk baharu,” katanya kepada Sinar Harian. Pengurus Besar Kelestarian, Komunikasi dan Teknologi Cenviro, Mohd Norsuradi Man mendedahkan, sebanyak 340 gram emas, 140 gram paladium, 3.5 kilogram (kg) perak dan 130kg tembaga boleh diekstrak dari satu tan e-waste isi rumah. Cenviro dan anak syarikatnya, Shan Poornam Metals, syarikat pengurusan e-waste berdaftar dengan JAS, masing-masing berhasil mengumpul 95 tan dan lebih 2,104 tan metrik e-waste sejak 2018 hingga Jun tahun ini. Cenviro beroperasi selama tiga dekad sebagai syarikat yang menawarkan perkhidmatan pengurusan sisa sebanyak 76 dari 77 kod di bawah Peraturan Kualiti Alam Sekeliling (Buangan Terjadual) 2005. Mengikut kiraan kasar, harga semasa setakat 8 Oktober 2024 bagi 340g emas dianggarkan bernilai RM134,640; 140g paladium (RM19,040); 3.5kg perak (RM12,300) dan 130kg tembaga bernilai RM4,030. Logam berharga itu diperoleh daripada papan litar bercetak (PCB) serta beberapa komponen dalaman terutamanya telefon bimbit, komputer, pendingin hawa, mesin basuh, peti sejuk dan televisyen. "Cenviro mempunyai teknologi yang mampu mengekstrak logam berharga dan menghasilkan elemen platinum group metal atau PGM. "Kami juga menerajui sektor sisa kepada tenaga (SWtE). Pusat pengurusan sisa bersepadu kami dikendalikan oleh Kualiti Alam Sdn Bhd di Negeri Sembilan yang mampu menampung kapasiti lebih 100,000 tan sisa terjadual setiap tahun," kata Mohd Norsuradi. Untung jual satu tan tembaga cecah RM8,000 Elemen berharga seperti kuprum atau tembaga dalam satu tan PCB selepas melalui proses peleraian dan pengekstrakan boleh menghasilkan keuntungan kasar mencecah RM8,000 sebulan. Satu premis berdaftar yang mengendalikan kemudahan pemerolehan kembali e-waste separa luar tapak berkata, pihaknya telah melakukan kerja pengumpulan dan peleraian selama 19 tahun mengikut prosedur operasi standard (SOP) serta ketetapan JAS. Syarikat yang enggan mendedahkan identiti itu memberitahu, apabila sudah melepasi sasaran satu tan e-waste setiap bulan, bahan buangan terbabit dihantar ke kilang pemprosesan untuk proses mengekstrak komponen berharga dan melupuskan lebihan secara mesra alam. “Satu tan PCB sahaja boleh dapat kira-kira 200 kilogram (kg) atau 20 peratus tembaga. “Tembaga bermula satu peratus bersamaan RM4, didarabkan dengan 20 peratus jadi RM80. Katakanlah dapat ekstrak 200kg, boleh cecah RM8,000 sebulan. “Tetapi, kami leraikan sahaja dan fokus kepada tembaga, tidak termasuk emas, perak, gentian kaca atau lain-lain,“ katanya. Syarikat terbabit juga memaklumkan, kebanyakan kilang kemudahan pemerolehan kembali e-waste akan menjualnya semula kepada sektor perkilangan dalam keadaan bahan mentah. Tambahnya, kilang perindustrian berkaitan projek perumahan atau syarikat elektrik dan elektronik antara entiti korporat yang sering membeli dalam kuantiti pukal sebelum diolah semula menjadi produk baharu seperti jalur logam serta wayar. “Sebagai contoh, syarikat pembuatan barangan rumah yang memerlukan kuprum mentah, mereka akan jadikannya produk terlebih dahulu sebelum boleh digunakan semula. “Selain itu, jika sesuatu barang memerlukan kuprum untuk berfungsi, bahan mentah hasil ekstrak semula inilah yang akan digunakan nanti, ia seperti proses rantaian. “Memang untung bisnes begini, ambil sisa yang boleh digunakan semula dan hasilkan produk baharu,“ ujarnya.